ภาพ : ภาคสนามบนดาวอังคาร
ภาพโดย : NASA/JPL/MSSS
คำบรรยายภาพ : หลังจากตักดินดาวอังคารไปหลายครั้ง รถสำรวจคิวริออซิตีก็ถ่ายรูปตัวเองบ้าง ภาพนี้ประกอบขึ้นจากภาพถ่าย 63 ภาพ ซึ่งเห็นตัวรถได้ทั้งคันและเห็นแม้กระทั่งหลุมตักและรอยล้อบนพื้นทราย แต่สิ่งที่ไม่เห็นคือแขนยนต์ยาวสองเมตรที่ถือกล้องไว้
Story
เกาะติดภารกิจล่าสุดของรถสำรวจคิวริออซิตี
ผมเป็นหนึ่งในทีมนักเดินทางกว่า 500 ชีวิตผู้ไปสำรวจดาวอังคารจากรัฐแคลิฟอร์เนียด้วยหุ่นยนต์ทันสมัยที่สุดที่เคยส่งไปยังดาวเคราะห์ดวงอื่น ขณะผมเขียนสารคดีเรื่องนี้ รถสำรวจคิวริออซิตีกำลังเจาะรูบนหินในหลุมอุกกาบาตเกล งานวิศวกรรมในโลกซึ่งใช้เวลาสิบปีและการเตรียมการบนดาวอังคารอีกหกเดือนล้วนทำเพื่อหินก้อนนี้ การเจาะรูลึกห้าเซนติเมตรเพื่อสกัดหินขนาดเท่าเมล็ดถั่วเขียวจะกินเวลาหลายสัปดาห์หรือนานกว่านั้น เราทำทุกอย่างนี้เพื่อหาหลักฐานทางเคมีว่า ดาวอังคารแทบไม่ต่างอะไรจากโลก และครั้งหนึ่งมันเคยมีสภาพเอื้อต่อชีวิตเช่นกันผมเป็นนักธรณีวิทยาทำงานภาคสนามบนโลก และมักออกไปกับคนกลุ่มเล็กๆ ขับรถกระบะไปยังพื้นที่ห่างไกล ไม่ก็ให้เครื่องบินเล็กหรือเฮลิคอปเตอร์ไปส่ง การวางแผนสำรวจภาคสนามใช้เวลาแรมเดือน ไม่ใช่สิบปี และถ้าอยากได้ตัวอย่างหิน ผมก็แค่คว้าค้อนจากเป้มากะเทาะหิน เสียเวลาเพียงไม่กี่นาที ไม่ใช่หลายสัปดาห์ การวิเคราะห์ตัวอย่างในห้องปฏิบัติการใช้เวลาไม่กี่วัน แทนที่จะเป็นหลายเดือนแบบรถคิวริออซิตี งานภาคสนามบนโลกต้องอาศัยการฝึกฝนจนช่ำชองไม่ต่างจากบนดาวอังคาร แต่ที่ดาวอังคารนั้น คุณต้องก้าวไปไกลอีกขั้นหนึ่ง
ก่อนอื่นเราต้องหาทีมวิศวรกรเก่งๆมาคิดหาวิธีใช้ค้อนหรือสว่าน ที่ห้องปฏิบัติการระบบขับเคลื่อนไอพ่นของสถาบันแคลเทค พวกเขาฝึกซ้อมกันนานหลายปีกับรถคู่แฝดของรถคิวริออซิตี โดยทดสอบโปรแกรมคอมพิวเตอร์หลายหมื่นบรรทัดที่ใช้สั่งแขนยนต์ยาวสองเมตร เพื่อให้แน่ใจว่าโปรแกรมสามารถสั่งการให้แขนขยับน้อยๆหลายร้อยครั้งที่จำเป็นสำหรับการจรดสว่านหนัก 30 กิโลกรัมลงบนเป้าหมายขนาดเท่าเมล็ดถั่วลันเตาได้อย่างแผ่วเบาที่สุด เราเจาะหินจริงไปหลายสิบก้อน แล้วยังสร้างหินปลอมให้สว่านเจาะอีก เพราะเกรงว่าหินบนดาวอังคารอาจแตกต่างจากหินบนโลก สภาพลมฟ้าอากาศนั้นไม่เหมือนแน่ อุณหภูมิที่แตกต่างกัน 100 องศาเซลเซียสในหนึ่งวันจะทำให้รถสำรวจทั้งคัน รวมถึงหัวเจาะ ขยายและหดตัว เราจึงต้องหาวิธีป้องกันไม่ให้มันค้างหรือติดอยู่ในหิน เรายังเป็นห่วงด้วยว่าผงที่เกิดจากการเจาะอาจจับตัวเป็นก้อนจนไปอุดท่อขนาดเล็กและตะแกรงถี่ๆในห้องปฏิบัติการเคมีบนรถ รายละเอียดหยุมหยิมทำให้เราเหงื่อตกไปตามๆกัน
แล้วอะไรคือตัวอย่างทางเคมีล้ำค่าที่เราดั้นด้นมาหา รถสำรวจคิวริออซิตีกำลังหาหลักฐานว่า ชีวิตอาจเคยดำรงอยู่ได้บนดาวอังคาร เสาะหาสภาพแวดล้อมที่อาจเกื้อกูลจุลชีพ และตามหาโมเลกุลอินทรีย์ที่จุลชีพอาจสร้างขึ้น เราไม่ได้มองหาสิ่งมีชีวิต นั่นต้องใช้อุปกรณ์ที่ก้าวหน้ากว่าที่ติดตั้งอยู่บนรถสำรวจคิวริออซิตีมาก หน้าที่ของรถสำรวจคันล่าสุดนี้คือช่วยเราหาคำตอบว่าภารกิจในอนาคตควรจะไปหาสิ่งมีชีวิตที่ไหน
สภาพแวดล้อมที่หล่อเลี้ยงชีวิตได้ต้องมีองค์ประกอบสำคัญสามประการ คือ น้ำ แหล่งพลังงาน และองค์ประกอบทางเคมีพื้นฐานสำหรับชีวิต เช่น คาร์บอน ภารกิจรุ่นก่อนๆได้พิสูจน์แล้วว่า ดาวอังคารเคยชุ่มชื้น ยานโคจรรอบหลายลำถ่ายภาพหุบเขาแม่น้ำโบราณ ขณะที่รถสำรวจก่อนหน้านี้ก็พบแร่ธาตุที่มีน้ำอยู่ในโครงสร้างผลึก รถสำรวจคิวริออซิตีมีหน้าที่ทดสอบหาองค์ประกอบอีกสองประการที่เหลือ ในเมื่อพื้นผิวดาวอังคารปัจจุบันไม่เอี้อต่อชีวิต เราจึงตามล่าหินดึกดำบรรพ์ที่เก็บรักษาหลักฐานของสภาพแวดล้อมที่ชุ่มชื้นและคล้ายโลกมากกว่านี้เอาไว้ เราคาดว่าน่าจะพบในชั้นหินของภูเขาชาร์ป ตรงกลางหลุมอุกกาบาตเกลนั่นเอง แต่เราบังเอิญพบมันก่อนใกล้กับจุดลงจอด เราจึงลงมือเจาะที่นั่นเป็นลำดับแรก
ภายในก้อนหินมีวัตถุที่เสื่อมสภาพน้อยกว่า และน่าจะบันทึกสภาพแวดล้อมดึกดำบรรพ์ไว้ได้เที่ยงตรงกว่า ผมเรียนรู้จากการวิจัยกว่าสองทศวรรษของผมซึ่งมุ่งเน้นไปที่สภาพแวดล้อมของโลกยุคดึกดำบรรพ์ว่า บันทึกประเภทนี้หายากแค่ไหน และการหาโมเลกุลอินทรีย์ที่เกิดจากสิ่งมีชีวิตดึกดำบรรพ์ก็ยิ่งยากมากขึ้นไปอีก
เราพิสูจน์ให้เห็นด้วยหินก้อนแรกที่เจาะแล้วว่า ดาวอังคารเคยเอื้อต่อชีวิต แผ่นหินโคลนที่ปรากฏสายแร่หลายสายซึ่งก่อตัวในน้ำแผ่นนี้ดูเหมือนออกมาจากเหมืองแร่ในโลก การวิเคราะห์ของรถสำรวจคิวริออซิตีแสดงว่าน้ำไม่ได้เป็นกรดเกินไปสำหรับชีวิต นั่นคือน่าจะดื่มได้ และมีสารประกอบกำมะถันซึ่งเป็นแหล่งพลังงานของจุลชีพบางชนิดในโลก รวมทั้งมีแหล่งคาร์บอนด้วย กระนั้น เรายังบอกไม่ได้ว่าเคยมีชีวิตอาศัยอยู่ในบ่อที่แผ่นหินนี้ก่อตัวขึ้นอาจจะเมื่อสามพันล้านปีก่อนหรือไม่ เราบอกได้แค่ว่าอาจจะเคยมีเท่านั้นภาพถ่ายจากแดนไกลที่ไม่มีใครรู้จักเป็นแรงบันดาลใจแก่นักสำรวจและคนทั่วไปมานานแล้ว ภาพถ่ายจากรถสำรวจคิวริออซิตีก็เช่นกัน ในแง่หนึ่งภาพเหล่านี้สร้างแรงบันดาลใจ แต่อีกแง่หนึ่งก็ให้ความรู้สึกที่คุ้นเคย จากวันที่เราลงจอด สถานที่แห่งนี้ดูไม่เหมือนบริเวณอื่นๆของดาวอังคารที่เราเคยปฏิบัติภารกิจก่อนหน้านี้ ตั้งแต่ภาพยอดภูเขาชาร์ป ภาพที่สูงบนขอบหลุมอุกกาบาต ไปจนถึงภาพระยะใกล้ของหินที่ถูกสายน้ำโบราณสลักเสลา ภาพต่างๆล้วนเตือนให้เรานึกถึงบ้าน ความคิดเกี่ยวกับดาวเคราะห์ดวงอื่นในทำนองนี้ช่างแปลกประหลาดและทรงพลังอย่างไม่น่าเชื่อ
ขอบคุณข้อมูลhttp://www.ngthai.com
